‘Business is War’ කියන මානසිකත්වයත් එක්ක යුද්ධයක් ජයගන්නවා වගේ අභියෝග, තර්ජන රැසකට මුහුණ දෙමින් ගොඩනගපු ආයතනයක් විදියට Uber ආයතනය හඳුන්වන්න පුළුවන්. Uber ආයතනයේ නිර්මාතෘ වගේම හිටපු ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී Travis Kalanick කියන්නේ දඩබ්බර තීන්දු තීරණ ගන්න හිතුවක්කාර චරිතයක්. ඔහුගේ මේ හිතුවක්කාරකම ම Uber කියන දැවැන්ත සන්නාමය නිර්මාණය කරන්න වගේම ඒ සන්නාමයට එරෙහිව මිනිස්සු පාරට බහින තැනට පත් කරන්නත් හේතු වුණා.
Taxi කර්මාන්තයේ විප්ලවීය වෙනසකට මුල පුරන්න Travis Kalanick නීතිය හා සම්ප්‍රදායන්ට පවා අභියෝග කළා. Travis සහ ඔහුගේ මිතුරන් කිහිප දෙනෙක් එකතුවෙලා 2009 වසරේදී Uber නිර්මාණය කළේ Taxi කර්මාන්තය ඉතාමත් ප්‍රශ්න සහගත තත්ත්වයක තියෙන අවස්ථාවකදි. Taxi එකකට එන්න කිව්වම ඒක එන්න කොච්චර වෙලාවක් යනව ද, ගෙවන්න ඕන ගාණ කීයද කියන දේවල් ගැනවත් තොරතුරක් දැනගන්න බැරුව ඉතා අවුල්සහගත තත්ත්වයක තමයි ඒ කර්මාන්තය ඒ වෙනකොට තිබුණේ. ඌබර් ආයතනය ආරම්භ කළත් එයට අභියෝග රැසක් එල්ල වෙන්න ගත්තා.
ඌබර් ආයතනයට බොහෝ රටවල නීතිමය අභියෝගවලට මුහුණ දෙන්න සිද්ධ වුණා. Travis ඇතුළු පිරිස Uber Cab කියන නමින් තමයි මුලින්ම තමන්ගේ වැඩේ පටන් ගත්තේ. App එකක් ඒ වෙනුවෙන් නිර්මාණය කරලා පටන් ගත්ත මේ Uber Cab කියන නමෙන් Cab කියන කොටස අයින් කරන්න ඔවුන් පසුව තීරණය කළා. Travis කිව්වේ, “අපි Cab Service එකක් නෙමෙයි, අපි Technology Company එකක්” කියලා. මේ තර්කය මගින් ඔහු නීතිමය බාධක අභිබවා යන්න උත්සහ කළා.
ඒ වගේම Uber ආයතනයේ වැඩ කරන රියදුරන් ඔවුන්ගේ සේවකයන් නොව හවුල්කරුවන් (Partners) ලෙස හැඳින්වූවා. ඒ තුළින් සාමාන්‍ය සේවක සම්ප්‍රදායට සහ එහි රෙගුලාසිවලට ඔවුන් යටත් නොවන බව Travis පෙන්වා දුන්නා. ඒ වන විට ටැක්සි කර්මාන්තයේ තිබුණ පැරණි නීති සහ රෙගුලාසිවලට අනුගත වෙන එක අපහසු නිසා තමයි Travis මේ විදියට නීතියට සහ සම්ප්‍රදායන්ට අභියෝග කළේ.
නමුත් නීතිය භාවිත කරලා ඌබර් ආයතනය වහලා දාන තැනට වැඩ කරන්න වෙනත් පිරිස් උත්සහ කළා. ඒකට මුහුණ දෙන්න Travis අපූරු උපායක් යොදාගත්තා. ඌබර් ඇප් එක භාවිත කරන පරිශීලකයන් (Users) සංඛ්‍යාව වැඩි කරගත්තොත් කාටවත් ඌබර් ආයතනය වහන්න පුළුවන්කමක් ලැබෙන්නේ නැහැ කියලා ඔහු තේරුම් ගත්තා. එහෙම වුණොත් Uber Usersලාම පාරට බැහැලා ඌබර් ආයතනයට විරුද්ධ පාර්ශවවලට එරෙහිව විරෝධතා කරන තැනකට තත්ත්වය වෙනස් කරන්න පුළුවන් කියලා ඔහු හිතුවා. ඒ නිසා ඒ වෙනුවෙන් ඌබර් පරිශීලකයන් සංඛ්‍යාව වැඩි කරන්න ඔහු කටයුතු කළා.
1. AT&T ආයතනයෙන් වට්ටම් සහිත මිලකට iPhones 1000කට වඩා මිල දී ගෙන ඌබර් රියදුරන්ට ඒ දුරකතන නොමිලේ ලබා දී ඌබර් ආයතනයේ කටයුතු කිරීමට දිරිගැන්වීම.
2. රියදුරන් තව තවත් ඌබර් එකට බඳවා ගැනීම සඳහා ඌබර් ආයතනය සමග සම්බන්ධ වන රියදුරන්ට මුදල් ත්‍යාග ලබා දීම.
3. ඌබර් පාරිභෝගිකයන්ට පළමු ගමන නොමිලේ යෑමට අවස්ථාව ලබා දීම සහ දෙවන සහ තුන්වන ගමන සඳහා වට්ටම් ලබා දීම.
4. විශේෂ දිනවලදී Promotion Campaigns සිදු කිරීම. එක් අවස්ථාවක Valentine දිනය වෙනුවෙන් ඔවුන් ප්‍රවර්ධන වැඩසටහනක් සිදු කළා. සවස 4න් පසු ඌබර් ටැක්සියක් භාවිත කරන පාරිභෝගිකයන්ට රෝස මලක් ලබා දීම එහිදී
‘Business is War’ කියන මානසිකත්වයත් එක්ක යුද්ධයක් ජයගන්නවා වගේ අභියෝග, තර්ජන රැසකට මුහුණ දෙමින් ගොඩනගපු ආයතනයක් විදියට Uber ආයතනය හඳුන්වන්න පුළුවන්. Uber ආයතනයේ නිර්මාතෘ වගේම හිටපු ප්‍රධාන විධායක නිලධාරී Travis Kalanick කියන්නේ දඩබ්බර තීන්දු තීරණ ගන්න හිතුවක්කාර චරිතයක්. ඔහුගේ මේ හිතුවක්කාරකම ම Uber කියන දැවැන්ත සන්නාමය නිර්මාණය කරන්න වගේම ඒ සන්නාමයට එරෙහිව මිනිස්සු පාරට බහින තැනට පත් කරන්නත් හේතු වුණා.
Taxi කර්මාන්තයේ විප්ලවීය වෙනසකට මුල පුරන්න Travis Kalanick නීතිය හා සම්ප්‍රදායන්ට පවා අභියෝග කළා. Travis සහ ඔහුගේ මිතුරන් කිහිප දෙනෙක් එකතුවෙලා 2009 වසරේදී Uber නිර්මාණය කළේ Taxi කර්මාන්තය ඉතාමත් ප්‍රශ්න සහගත තත්ත්වයක තියෙන අවස්ථාවකදි. Taxi එකකට එන්න කිව්වම ඒක එන්න කොච්චර වෙලාවක් යනව ද, ගෙවන්න ඕන ගාණ කීයද කියන දේවල් ගැනවත් තොරතුරක් දැනගන්න බැරුව ඉතා අවුල්සහගත තත්ත්වයක තමයි ඒ කර්මාන්තය ඒ වෙනකොට තිබුණේ. ඌබර් ආයතනය ආරම්භ කළත් එයට අභියෝග රැසක් එල්ල වෙන්න ගත්තා.
නීතිමය අභියෝග ජයගන්න භාවිත කළ උපායමාර්ග
ඌබර් ආයතනයට බොහෝ රටවල නීතිමය අභියෝගවලට මුහුණ දෙන්න සිද්ධ වුණා. Travis ඇතුළු පිරිස Uber Cab කියන නමින් තමයි මුලින්ම තමන්ගේ වැඩේ පටන් ගත්තේ. App එකක් ඒ වෙනුවෙන් නිර්මාණය කරලා පටන් ගත්ත මේ Uber Cab කියන නමෙන් Cab කියන කොටස අයින් කරන්න ඔවුන් පසුව තීරණය කළා. Travis කිව්වේ, “අපි Cab Service එකක් නෙමෙයි, අපි Technology Company එකක්” කියලා. මේ තර්කය මගින් ඔහු නීතිමය බාධක අභිබවා යන්න උත්සහ කළා.
ඒ වගේම Uber ආයතනයේ වැඩ කරන රියදුරන් ඔවුන්ගේ සේවකයන් නොව හවුල්කරුවන් (Partners) ලෙස හැඳින්වූවා. ඒ තුළින් සාමාන්‍ය සේවක සම්ප්‍රදායට සහ එහි රෙගුලාසිවලට ඔවුන් යටත් නොවන බව Travis පෙන්වා දුන්නා. ඒ වන විට ටැක්සි කර්මාන්තයේ තිබුණ පැරණි නීති සහ රෙගුලාසිවලට අනුගත වෙන එක අපහසු නිසා තමයි Travis මේ විදියට නීතියට සහ සම්ප්‍රදායන්ට අභියෝග කළේ.
නමුත් නීතිය භාවිත කරලා ඌබර් ආයතනය වහලා දාන තැනට වැඩ කරන්න වෙනත් පිරිස් උත්සහ කළා. ඒකට මුහුණ දෙන්න Travis අපූරු උපායක් යොදාගත්තා. ඌබර් ඇප් එක භාවිත කරන පරිශීලකයන් (Users) සංඛ්‍යාව වැඩි කරගත්තොත් කාටවත් ඌබර් ආයතනය වහන්න පුළුවන්කමක් ලැබෙන්නේ නැහැ කියලා ඔහු තේරුම් ගත්තා. එහෙම වුණොත් Uber Usersලාම පාරට බැහැලා ඌබර් ආයතනයට විරුද්ධ පාර්ශවවලට එරෙහිව විරෝධතා කරන තැනකට තත්ත්වය වෙනස් කරන්න පුළුවන් කියලා ඔහු හිතුවා. ඒ නිසා ඒ වෙනුවෙන් ඌබර් පරිශීලකයන් සංඛ්‍යාව වැඩි කරන්න ඔහු කටයුතු කළා.
Uber වටා එක්වන පිරිස වැඩි කරගැනීමට යොදාගත් උපායමාර්ග
1. AT&T ආයතනයෙන් වට්ටම් සහිත මිලකට iPhones 1000කට වඩා මිල දී ගෙන ඌබර් රියදුරන්ට ඒ දුරකතන නොමිලේ ලබා දී ඌබර් ආයතනයේ කටයුතු කිරීමට දිරිගැන්වීම.
2. රියදුරන් තව තවත් ඌබර් එකට බඳවා ගැනීම සඳහා ඌබර් ආයතනය සමග සම්බන්ධ වන රියදුරන්ට මුදල් ත්‍යාග ලබා දීම.
3. ඌබර් පාරිභෝගිකයන්ට පළමු ගමන නොමිලේ යෑමට අවස්ථාව ලබා දීම සහ දෙවන සහ තුන්වන ගමන සඳහා වට්ටම් ලබා දීම.
4. විශේෂ දිනවලදී Promotion Campaigns සිදු කිරීම. එක් අවස්ථාවක Valentine දිනය වෙනුවෙන් ඔවුන් ප්‍රවර්ධන වැඩසටහනක් සිදු කළා. සවස 4න් පසු ඌබර් ටැක්සියක් භාවිත කරන පාරිභෝගිකයන්ට රෝස මලක් ලබා දීම එහිදී සිදු වුණා.
5. එකම උපායමාර්ගය ප්‍රදේශ ගණනාවක ක්‍රියාත්මක කරමින් ඌබර් ආයතනයට බැඳෙන රියදුරන් සහ ඇප් එක භාවිත කරන පාරිභෝගිකයන් සංඛ්‍යාව වේගයෙන් වැඩි කරගැනීමට ක්‍රියා කිරීම.
මේ හැම දෙයක්ම කරන්න ඌබර් එකට සෑහෙන විදිහට වියදම් කරන්න සිද්ධ වුණා. ඒත් පාඩු වුණේ නැහැ. මේ දේවල් කරපු නිසා හිතා ගන්න බැරි වේගයෙන් ඌබර් ඇප් එක භාවිත කරන පාරිභෝගිකයන් වගේම ආයතනය සමග එක්වන රියදුරන් පිරිසක් වැඩි වුණා.
කලින් සඳහන් කළ නීතිමය ප්‍රශ්න ඇති වෙන්න පටන් ගන්නකොට ඌබර් ආයතනය ඔවුන්ට අවශ්‍ය ඉලක්කයට ළඟාවෙලයි හිටියේ. ඉතින් හිතුවා වගේම ඌබර් ආයතනය වහන්න කටයුතු සිදු වෙද්දි මිනිස්සු පාරට බැහැලා විරෝධතාව ප්‍රකාශ කළා. නමුත් බලධාරීන් සහ අනිත් taxi companies ඌබර් ආයතනය වහලා දාන්න ගන්න උත්සහය නතර කළේ නැහැ.
Travis කලින්ම දැනගෙන හිටියා මේ taxi companies ඔක්කොම ඔවුන්ගේ මේ අලුත් concept එකට කැමති වෙන්නේ නැහැ කියලා. මොකද ඔවුන්ගේ රැකියාවලට ඒක බලපාන නිසා. මේ එන ප්‍රශ්න එක්ක ඌබර් ආයතනය සමාජයෙන් අතුගාලා දාන්න නොදී රඳවාගන්න Travis තවත් උපායමාර්ග යෙදුවා.
- එක කාලයක් තිබුණා ඌබර් ටැක්සි එකක් ධාවනය කරන රියදුරෙක් පාරෙදි දැක්කොත් ඔහුව මංකොල්ල කන තත්ත්වයක් ඇතිවෙලා තිබුණ. මුදල් ගසාකෑම්, වාහනයට හානි කිරීම, මේ වගේ ගොඩක් දේවල් සිදුවෙලා තිබුණා. Travis ඒ රියදුරන්ට කිව්වේ, “ඌබර් එකේ ඩ්‍රයිවර්ස්ලා විදිහට ඕගොල්ලෝ බය වෙන්න එපා. මෙහෙම මොනවහරි දෙයක් සිද්ධ වුණොත් ඒ පාඩුවෙන ගාණ කීය වුණත් අපි ඒක ඔයාලට ගෙවනවා” කියලා.
- Travis, software එකක් develop කරලා ඌබර් ඇප් එකට දැම්මා. ඒකෙදි පොලිසියේ කෙනෙක් නම්, අදාළ නීති රෙගුලාසි හදන බලධාරියෙක් නම් ඒ පුද්ගලයෝ ඌබර් ඇප් එක පාවිච්චි කරලා ටැක්සි එකක් දානකොට ඔවුන්ට හරියන ටැක්සි නැහැ කියලා තමයි පෙන්නුවේ. මොකද ඔවුන්ට අවශ්‍ය වුණේ ඌබර් ආයතනය සමාජයෙන් ඉවත් කරලා දාන්න.
උදාහරණයකට සමහර ලිපිවල සඳහන් වුණා, මේ software එක හදන්න Travis, CIA එකේ වැඩ කරපු නිලධාරියෙක් තමයි මේකට බඳවා ගෙන තියෙන්නේ කියලා. මේ විදියට කොහොම හරි ඌබර් එක මිනිස්සු අතර රඳවලා තියාගන්න ඔහුට හැකි වෙනවා.
තරගකරුවෙක් නිර්මාණය වීම සහ තරගයට මුහුණ දීමට යොදාගත් උපායමාර්ග
මේ දේවල් මෙහෙම සිද්ධ වෙද්දි වෙනත් ව්‍යාපාරවලට වගේම ඌබර් ආයතනයටත් තරගකරුවෙක් ඇති වුණා. Lyft කියන මේ තරගකාරී ආයතනය සමග හොඳ තරගයක් දෙන්න Travis උපායමාර්ග කීපයක් පාවිච්චි කළා.
- Lyft ආයතනය ටැක්සි රියදුරන්ගේ Community එකක් නිර්මාණය කරන්න උත්සහ කළා. ටැක්සි රියදුරන්ට හොටෙල් එකකට හෝ සාදයකට ආරාධනා කරලා හොඳට කන්න බොන්න දීලා Community එකක් හදන වැඩේට ඔවුන්ව සම්බන්ධ කරගන්න තමයි මේ ආයතනය කටයුතු කළේ. මේ නිසා Travis කළේ නැවතත් රියදුරන්ට මුදල් ත්‍යාග ලබා දෙන කටයුත්ත ආරම්භ කළ එක.
- Lyft ආයතනය ඔවුන්ගේ ටැක්සි ගැන සමාජයේ අවධානය යොමු කරන්න අවශ්‍ය නිසා රෝස පාට ලොකු රැවුලක් ඔවුන්ගේ ටැක්සිවල ඉස්සරහ ඇලෙව්වා. මේ ටැක්සි එකක් පාරේ යනවා දැක්ක ගමන් මිනිස්සුන්ට පුළුවන්කම ලැබුණා මේ යන්නේ Lyft ටැක්සි එකක් කියලා හඳුනාගන්න. ඌබර් ආයතනය ඉන්පස්සෙ හැම තැනම Billboards ගැහුවා “ඉක්මනට ඔය රැවුල Shave කරලා ඇවිත් ඌබර් එක එක්ක Join වෙන්න” කියලා.
- මේ කියන්න යන උපායමාර්ගය නම් Travis ටිකක් කපටි විදියට යොදාගත්ත එකක්. Lyft එකේ රියදුරන්ව ට්‍රැක් කරලා ඔවුන් ඉන්න ස්ථාන හොයාගෙන වෙනම software එකකට ඔවුන්ව එකතු කළා. ඌබර් ආයතනයට අවශ්‍ය වුණේ ඌබර් සහ Lyft ආයතන දෙකේම වැඩ කරන රියදුරන්ව හොයාගෙන ඔවුන්ට වෙනම ප්‍රතිලාභ දීලා ඔවුන්ව ඌබර් එකේ විතරක් රඳවා ගන්න.
- ඌබර් ආයතනය තවත් උපායමාර්ගයක් භාවිත කළා Lyft එකෙන් අයින්වෙලා ඌබර් එක්ක සම්බන්ධ වෙන්න කියලා රියදුරන්ට කියන්න. ඌබර් එකේ සේවය කරන පුද්ගලයෝ Lyft එකෙන් ටැක්සි එකක් දාලා ඒක අදාළ ස්ථානයට ආවට පස්සේ Lyft එකේ රියදුරන්ට කිව්වා “නෑ නෑ අපි යන්නේ නැහැ, අපිට ඕන වුණේ ඔයාට කියන්න Lyft එක අතෑරලා ඌබර් එකට එන්න කියන්න” කියලා.
- ඌබර් කියන්නේ, Lyft ආයතනයට සාපේක්ෂව ඉදිරියෙන් හිටිය ආයතනයක්. ඒ නිසා Lyft ආයතනයේ Foundersලා සහ යම් ආයෝජකයෙක් අතර සාකච්ඡාවක් තියන්න සූදානම් නම් ඒක Travisට කලින්ම ආරංචි වුණා. ඉන්පස්සෙ Travis ඒ ආයෝජකයන්ට කතා කරලා බොරුවට කියනවා, “අපි ඌබර් එකෙන් ආයෝජනයක් රේස් කරන්න එනවා ළඟදිම. එතකොට ඔයාලට වරප්‍රසාද ලැබෙනවා. ඔයාලා මේකෙ ආයෝජනය කරන්න අදහසක් තියෙනව ද?” කියලා.
මේ වගේ උපායමාර්ග කීපයක්ම Lyft ආයතනය සමග තරග කරන්න Travis විසින් යොදාගත්තා.
ඔහු මොන තරම් උපායමාර්ගිකව කටයුතු කළත් Apple ආයතනය සමග ගැටුමක් ඇති කරගැනීම, වෙනත් තරගකරුවන් සමග ගැටුම් ඇති කරගැනීම වගේ ගැටලුත් ඇති වුණා. මේ අතර Uber ආයතනයට සමාජයෙන් විරෝධතා එල්ල වෙන්නත් පටන් ගත්තා. ඒ ඌබර් ටැක්සිවල යන ගැහැනු දරුවන්ට, කාන්තාවන්ට සිදු වුණ ලිංගික හිංසනයන්, ඌබර් ටැක්සි සිදු කළ නීති විරෝධී කටයුතු, අපරාධ, රියදුරන්ගේ Commission Rate වැඩිවීම නිසා ඔවුන්ට වැඩ කරන්න වෙන පැය ගණන වැඩි වීමෙන් ඔවුන් ආතතියට ලක්වීම වගේ ප්‍රශ්න නිසා.
අවසානයේ ඌබර් ආයතනයට ආදරේ කළ මිනිස්සුම ඌබර් ආයතනයට විරුද්ධව පාරට බැස්සා. #deleteuber කියලා ඌබර් ආයතනයට එරෙහි විරෝධතා පවා පටන් ගත්තා. ඕනම ආයතනයක් පොඩියට තියෙනකොට ඒකේ වෙන ප්‍රශ්න ලොකුවට මතු වෙන්නේ නැහැ. හැබැයි ඒ වෙද්දි ඌබර් කියන්නේ පොඩි ආයතනයක් නෙමෙයි. රටවල් කිහිපයකම ව්‍යාප්ත වුණ දැවැන්ත ආයතනයක්. Travisගේ ක්‍රියාකලාපයත් සමග ගැටලු රැසක් ඇති වුණ නිසා ඌබර් ආයතනයේ ඉහළ කළමනාකාරීත්වය තීරණය කළා ඔහුව CEO තනතුරෙන් ඉවත් කරන්න. ඉවත් කරලා 2017 වසරේදී අලුත් CEO කෙනෙක් පත් කරන්න ඔවුන් කටයුතු කළා.
Travisට CEO තනතුරෙන් ඉවත් වෙන්න සිදු වුණත් ඔහුගේ තිබුණ Warrior Mentality එක, ඒ කියන්නේ රණශූරයෙක් වගේ කිසිම අභියෝගයකට නොසැලී නිර්භීතව ඒවාට මුහුණ දෙන්න තිබුණ හැකියාව සහ උපායමාර්ගික තීරණ ගැනීමේ හැකියාව Uber ආයතනය දැවැන්ත ආයතනයක් බවට පත් වෙන්න හේතු වුණා.
ඔයා ව්‍යාපාරිකයෙක් නම් සීමාවන් අභිබවා යෑමටත්, නව අවස්ථා සාදමින් වෙනස්ම ආකෘතියක් නිර්මාණය කරගෙන ඔයාගේ Brand එක ගොඩනගන්න පුළුවන් කියන එකටත් මේ කතාව හොඳ උදාහරණයක්. ඔයාගේ Brand එක මුළු ලෝකයක් දන්න Brand එකක් බවට පත් කරගන්න අනිවාර්යෙන් ඔයා කැමති ඇති. ඒ සඳහා අවශ්‍ය දැනුම ලබා ගන්න පහළ Link එක Click කරලා එහි තියෙන Free Chapters බලන්න. Brand එකක් දැවැන්තයෙක් බවට පත් කරන්නේ කොහොමද කියන එක ගැන ඔයාට හොඳ දැනුමක් ලබා ගන්න ඒක උදව් වේවි.
https://school.lokubusiness.lk/p/brand-management1?affcode=1420258_ghpjvsre
March 19, 2025
